o       کاوه فیروز، زینب و جوادی یگانه، محمدرضا و آقاسی، محمد(1402). جامعه شناسان ایرانی و پیش بینی تغییرات نهاد خانواده در ایران(یک مطالعه انتقادی). مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، 12(2)،293-308. 

برای مطالعه اصل مقاله این‌جا کلیک کنید. 

برای مطالعه در سایت نشریه این‌جا کلیک کنید. 

چ   چکیده:

      یکی از مشکلات جوامع امروزین پیچیدگی روزافزون و به تبع آن خودبسندگی و استقلال نهادها برابر عاملین اجتماعی است. در فرایند مدرنیزاسیون، نهادها، عینیتی مستقل از کنشگران پیدا می کنند. این پیچیدگی فرایند مدیریت جامعه را دچار مسائلی می‌کند که توجه به آینده و پیش‌بینی روندها و فرایندها را می‌طلبد. پیش‌بینی، یکی از خواص فراموش شده علم در جامعه‌شناسی ایرانی است. به گونه‌ای که تقریبا جامعه‌شناسی در ایران طی چهاردهه گذشته کوششی برای اعلان آینده پیرامون نهادی خاص و با تغییراتی در یک حوزه نداشته است. با این وجود به صورت ناخودآگاه، جامعه‌شناسان پیش‌بینی‌هایی داشته‌اند که محقق شده است. برخلاف جریان غالب جامعه شناسی در جهان که آینده نهادهای اجتماعی از جمله خانواده بیشتر مورد توجه بوده است، جامعه شناسان در کشور ما، بیشتر پدیده­هایی که نماد تغییرپذیری جامعه هستند، همچون انقلاب­ها و جنبش­های اجتماعی را به­عنوان انواع مختلفی تغییرات اجتماعی مورد مطالعه قرار داده اند. این مقاله بر آن است با بررسی نگاه جامعه‌شناسان ایرانی پیرامون تغییرات خانواده ایرانی که در مقالات آنان منعکس شده است، آن‌چه در لابلای متون به عنوان نگاه به آینده خانواده ایرانی بوده است را دسته بندی و احصا نماید.

برای پاسخ به این سؤال که «جامعه‌شناسان ایرانی چه پیش‌بینی‌هایی دربارۀ خانوادۀ ایرانی در ابعاد ازدواج، بعد خانواده و طلاق داشته‌اند» بهترین روش استفاده از تحلیل شکاف است که ابتدا در فضای مهندسی و به‌مرور زمان در مطالعات بازار استفاده شد.
در ایران با دو نوع نگاه به آینده روبه‌رو هستیم. اولین مدل کار محققان آینده در دهۀ اخیر است که در پنج سال پیش قدرتمندتر شده است. جامعه‌شناسان نگاه دیگری به آینده دارند. آن‌ها تقریباً هرگز ادعای پیش‌بینی نکرده‌اند، اما دربارۀ رویدادهای آینده به‌ویژه درخصوص خانواده ابراز نگرانی کرده‌اند. در میان تمام نظریه‌های جامعه‌شناسان دو مورد را می‌توان به‌وضوح بیان کرد؛ اول اینکه هیچ‌یک از آن‌ها ادعا نکرده‌اند آیندۀ خانواده را پیش‌بینی می‌کنند، حتی اگر در عمل چنین کرده باشند. نکتۀ بعدی این است که هیچ‌کدام از آن‌ها از روش‌های متعارف آینده‌نگر در دنیای امروز استفاده نکرده‌اند. البته بخش قابل‌توجهی از روش تحقیق آینده‌پژوهان نیز برگرفته از جامعه‌شناسی است. جامعه‌شناسی سنتی غنی در مطالعات آیندۀ جهان معاصر است. با وجود این، در حوزۀ روش کسانی که از آیندۀ خانواده صحبت کردند، به‌صراحت از روش آینده‌نگر سخنی نگفتند.

جامعۀ ایران را برخلاف آنچه شناخته شده است، می‌توان با مطالعه‌ای پیمایشی پیش‌بینی کرد. این موضوع در حوزۀ خانواده نیز کاملاً مشهود است.